Νίκος Μάργαρης

ΟΙΚΟ-ΛΟΓΙΚΑ

ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ Ή ΝΕΟΔΕΝΔΡΩΣΗ;

ΠΗΓΑΙΝΟΝΤΑΣ από τις Μηλιές προς την Τσαγκαράδα, στο Πήλιο, και
στο ύψος του χωριού Νεοχώρι ας κάνουμε μία στάση. H φυσική
βλάστηση είναι αειθαλείς σκληρόφυλλοι θάμνοι όπως η κουμαριά,
η αριά, το πουρνάρι, η δάφνη, η μυρτιά. Τα φυτά αυτά ξεπερνούν
το ύψος των 2 μέτρων και ανάμεσά τους βρίσκουμε κι ένα μεγάλο
αριθμό άλλων ειδών όπως ο πλάτανος, η κουτσουπιά, το σπάρτο,
τα ρίκια. Ακόμη, υπάρχουν χαμηλοί θάμνοι όπως η λαδανιά, η
ρίγανη, η μέντα, η ασφάκα καθώς και αναρίθμητα άλλα ετήσια
φυτά. Από τον Απρίλιο και μετά, όταν τα φυτά αυτά ανθίζουν το
ένα μετά το άλλο, πλήθος εντόμων βόσκουν στα λουλούδια τους.
Εκεί, φυσικά, υπάρχουν και αρκετά μελίσσια και όποιος δοκίμασε
μέλι της περιοχής γνωρίζει καλά το άρωμά του, που προέρχεται
από τα παραπάνω φυτά. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν ζώα όπως
λαγοί, αλεπούδες, χελώνες, σαύρες, πουλιά που στηρίζονται για
τροφή, άμεσα ή έμμεσα, σε ό,τι τα φυτά παράγουν. Τα κούμαρα,
για παράδειγμα, στηρίζουν για σοβαρό χρονικό διάστημα μεγάλους
πληθυσμούς πουλιών. Το οικοσύστημα της περιοχής είναι τυπικά
μεσογειακό και χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλότητα στον
αριθμό των φυτών και ζώων, κάτι που σημαίνει ιδιαίτερη
σταθερότητα. Ας το εξηγήσουμε αυτό περισσότερο. Αν σε μια
περιοχή κυριαρχεί μόνο ένα είδος φυτού, τότε φυσικά, η
σταθερότητα του οικοσυστήματος αυτού είναι μικρή, για τον εξής
λόγο: Αν έρθει μια αρρώστια στο είδος αυτό, τότε υπάρχει
κίνδυνος σοβαρής, συνολικής καταστροφής. Αν όμως συγκυριαρχούν
δέκα είδη τότε, μια και δεν υπάρχει ασθένεια που να προσβάλλει
συγχρόνως διαφορετικά είδη, ο κίνδυνος συνολικής καταστροφής
είναι ανύπαρκτος και επομένως υπάρχει μεγάλη σταθερότητα.
H όλη περιοχή είναι ένα οικοσύστημα, δηλαδή μια οικολογική
μονάδα, που το συνιστούν το σύνολο των φυτών, ζώων και
μικροοργανισμών και λειτουργεί με φοβερή νομοτέλεια, όπου ο
καθένας οργανισμός είναι αναπόσπαστο τμήμα όλων των άλλων και
παίζει συγκεκριμένο και απαραίτητο ρόλο στη συνολική
λειτουργία. H αφαίρεση, έστω κι ενός οργανισμού, προκαλεί
διαταραχή στην όλη λειτουργία, που φαίνεται αργά ή γρήγορα,
επειδή όλοι οι ρόλοι πρέπει να παίζονται έτσι που να
συμπληρώνεται η όλη ισορροπία η οποία δυστυχώς ακόμη μας είναι
άγνωστη. Όπως ένα θεατρικό έργο, στο οποίο όταν δεν παίζονται
όλοι οι ρόλοι, γίνεται ακατανόητο έτσι και στη φύση, όπου
βέβαια έχουμε να κάνουμε με φοβερή πολυπλοκότητα, όλοι οι
οργανισμοί πρέπει να υπάρχουν για να λειτουργεί το οικοσύστημα
κανονικά.
Δυστυχώς, οι παραπάνω αρχές δεν τηρήθηκαν από εκείνους που
ήταν υπεύθυνοι για να τις εφαρμόζουν. Έτσι, αποφάσισαν _ν_
αναδασώσουν_ ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής. Φυσικά, θα νόμιζε
κάποιος αφελής, η ενέργεια αυτή θα στηριζόταν σε επιτόπια
μελέτη και φύτεμα, τουλάχιστον, ειδών δένδρων που προϋπήρχαν.
Όμως, ούτε αυτό έγινε. Πήραν ένα είδος πεύκου που δεν
προϋπήρχε, αλλά υπήρχε σε κάποιο φυτώριο και, αφού
προηγουμένως _καθάρισαν_ την περιοχή, δημιούργησαν έναν
τεράστιο πευκώνα. Μάλιστα, αναφέρουν την ενέργειά τους αυτή
σαν μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος. Ας δούμε όμως τί
ακριβώς έγινε. Με το ξεπάτωμα της αυτοφυούς βλάστησης
εξαφανίστηκαν φυσικά και όλοι οι ζωικοί οργανισμοί που
στηρίζονταν πάνω σ_ αυτήν. Εδώ πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι
άλλοι οργανισμοί τρώνε κούμαρα και άλλοι τρώνε σπόρους πεύκου.
Δηλαδή, ένα φυσικό δάσος πεύκου χαρακτηρίζεται από άλλες
λειτουργικές σχέσεις όταν συγκριθεί μ_ ένα ψηλό μεσογειακό
θαμνώνα, επειδή έχουμε να κάνουμε με διαφορετικό τύπο
οικοσυστημάτων. H διαταραχή που έγινε είναι ακόμα σοβαρότερη,
αν λάβουμε υπόψη μας ότι εδώ δεν πρόκειται για δάσος, αλλά για
μονοκαλλιέργεια πεύκου. Στη φύση, όπως αναφέραμε παραπάνω,
προϋπόθεση σταθερότητας είναι η ποικιλότητα, ενώ στα ανθρώπινα
κατασκευάσματα η ποικιλότητα μειώνεται, μια και συνήθως έχουμε
να κάνουμε με εκτεταμένη καλλιέργεια ενός μόνο είδους, του
οποίου η παραγωγικότητα αυξάνεται μεν, αλλά αυτή κρατιέται
μόνο μ_ ανθρώπινη παρέμβαση.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για να γίνει περισσότερο αντιληπτό.
Κάθε χρόνο στους σιταγρούς της Θεσσαλίας παράγονται περίπου
400 κιλά σπόροι σταριού το στρέμμα. Αν δεν θερίσουμε και
αφήσουμε το χωράφι όπως είναι, τον επόμενο χρόνο θα δούμε ότι,
παρ_ όλη την επάρκεια σπόρων, κανένας δεν φυτρώνει. H υψηλή
παραγωγή που γίνεται, ουσιαστικά οφείλεται σε ανθρώπινη
παρέμβαση με όργωμα, λιπάσματα, ζιζανιοκτόνα. Αν λείψουν αυτά,
συνήθως δεν μπορεί να κρατηθεί από μόνη της μία
μονοκαλλιέργεια, γιατί είναι ένα σύστημα ιδιαίτερα εύθραυστο.
Ουσιαστικά όμως, με τη δημιουργία του πευκώνα, αυτό έγινε.
Τώρα τί μπορεί να συμβεί στο μέλλον; Το πιθανότερο είναι να
έρθουν οι κάμπιες που θα γεμίσουν τα πεύκα και ν_ αρχίσουν
κραυγές διαμαρτυρίας για ψεκασμούς. Δηλαδή για εντομοκτόνα. Οι
βελόνες θα σχηματίσουν στο έδαφος μία πυκνή στιβάδα που θα
εξαφανίσει όλα τα άλλα φυτά και θα αναμένουν τη φωτιά σαν το
καλύτερο προσάναμμα. Οι λαγοί, οι χελώνες, οι σαύρες, τα
πουλιά θα εξαφανιστούν. Όσοι αμφιβάλλουν, ας κάνουν μια βόλτα
σ_ έναν πευκώνα -και υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα- που
δημιουργήθηκε μ_ αυτόν τον τρόπο. Δεν θ_ ακούν πουλιά να
κελαϊδούν μια και ουσιαστικά είναι ένας δενδρώνας -
νεκροταφείο. Όμως, αυτό είναι προστασία του περιβάλλοντος ή
καταστροφή; Ακόμη οι πευκώνες έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής
επειδή δεν γίνεται αναγέννηση. Δεν βγαίνουν νεαρά πευκάκια!
Όλα τα δένδρα έχουν την ίδια ηλικία και κατω απ_ αυτά τίποτε.
Οι Θεσσαλονικείς ας κάνουν μια βόλτα στο κατ_ ευφημισμόν
_δάσος_ τους Σέιχ-Σου. Θα διαπιστώσουν τη μονοτονία του
-άλλωστε γι_ αυτό δεν το επισκέπτονται- μια και υπάρχουν μόνο
ψωραλέα ομοιόμορφα πεύκα με κάμπιες. Φαντάζονται πώς θα ήταν η
περιοχή αν την κάλυπταν κουμαριές, μυρτιές, πουρνάρια, δάφνες,
αριές; Αν την άνοιξη άνθιζαν αγριολούλουδα;
Όλα τα παραπάνω που φαίνονται απλά και στηρίζονται σε βασικές
οικολογικές γνώσεις δυστυχώς όχι μόνο δεν λαμβάνονται υπόψη,
αλλά στο όνομα της προστασίας οι καταστροφές που γίνονται
σήμερα είναι αναρίθμητες. Πριν αρχίσει, για μία ακόμα φορά, ο
ορυμαγδός των αντιδράσεων, από εκείνους που νομίζουν ότι
θίγονται από τα παραπάνω, ας ξεκαθαρίσουμε μερικά πράγματα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σημερινή Ελλάδα είναι ιδιαίτερα
ελλειμματική στο ξύλο και τα προϊόντα του, μια και εισάγουμε
το 75% των αναγκών μας σε ξύλο και το 90% σε χαρτί. Όπως είναι
δύσκολο ν_ αντιδράσει κάποιος στη μετατροπή ενός θαμνώνα σε
ελαιώνα, μια και χρειαζόμαστε τροφές, εξίσου δύσκολη είναι και
η διαμαρτυρία όταν πρόκειται για μία αντίστοιχη μετατροπή που
σαν σκοπό έχει την παραγωγή ξύλου. Και στις δύο περιπτώσεις
έχουμε να κάνουμε με οικονομικά οφέλη, που όπως και να το
κάνουμε, συχνά προηγούνται σε σχέση με τη διατήρηση των
φυσικών οικοσυστημάτων. Ας ξεκαθαριστεί, λοιπόν, με
ειλικρίνεια αυτό το σημείο και ας αναφέρουμε τις πράξεις μας
με τα πραγματικά τους ονόματα. H δημιουργία δενδρώνων -
νεκροταφείων δεν είναι προστασία του περιβάλλοντος. Είναι
καταστροφή! H μονοκαλλιέργεια δασικών δένδρων, είναι
ουσιαστικά, όπως αυτή της ροδακινιάς. Θέλει, για να
διατηρηθεί, επειδή είναι εύθραυστη, εντομοκτόνα κι άλλες
ανθρώπινες παρεμβάσεις. Πρόκειται για κάτι άλλο που είναι μεν
κατανοητό, αλλά δεν είναι, σώνει και καλά, προστασία.
N.M.